U kunt in uw lessen met kleine aanpassingen in het lesmateriaal al veel meer rekening houden met verschillen in niveau en leervoorkeur. Daardoor zullen ze eerder een gevoel van autonomie, competentie en verbondenheid ervaren en betere leerprestaties halen. Met drie voorbeelden van opdrachten voor wiskunde, Duits en aardrijkskunde laten we zien hoe u met eenvoudige aanpassingen in het lesmateriaal veel meer verschillende leerlingen kunt aanspreken.
Voorbeeld 1: wiskundeopdracht naar een hoger niveau
De taxonomie van Bloom is een goed hulpmiddel om een opdracht naar een hoger niveau te brengen. Voor wiskunde is in de leerdoelen beschreven dat leerlingen een boomdiagram, een tabel en een wegendiagram moeten kunnen invullen. Dit is een leerdoel op het niveau van toepassen. Door aan het leerdoel toe te voegen dat leerlingen ook moeten kunnen aangeven wanneer welke van de drie gebruikt kan worden, moeten ze ook gaan analyseren.
De opdracht die een beroep doet op analyseren kan dan zijn:
- Bestudeer de theorie over boomdiagram, tabel en wegendiagram
- Geef overeenkomsten en verschillen
- Geef bij de volgende voorbeelden aan welke van de drie het best gebruikt kan worden

Piramide met leerniveaus (gebaseerd op Bloom)
Voorbeeld 2: Duitse woordjes stampen voor alle leervoorkeuren
Iedereen leert anders en door daar rekening mee te houden, kunt u ervoor zorgen dat leerlingen zich meer aangesproken voelen door een bepaalde opdracht. De onderwijsonderzoeker Jan Vermunt onderscheidt vier leerstijlen: reproductiegericht, toepassingsgericht, betekenisgericht en ongericht.
Bij de talen zijn er in verhouding veel opdrachten die een beroep doen op de reproductiegerichte leerstijl, zoals woordjes stampen. Voor leerlingen die een reproductiegerichte leerstijl hebben en van memoriseren houden is dit geen enkel probleem. Voor leerlingen met een toepassingsgerichte of een betekenisgerichte leerstijl is dit echter helemaal niet vanzelfsprekend. Het lukt ze vaak gewoonweg niet. Zij willen uitgedaagd worden om de stof op een andere manier te leren. Bijvoorbeeld door de woordjes eerst op klank te rangschikken (betekenisgericht) of door ze eerst te categoriseren (toepassingsgericht) en dan te leren. Met een kleine aanpassing aan het werkblad zullen de leerlingen zich nu veel competenter voelen om de woordjes te leren.
Een uitgewerkt voorbeeld. In de eerste afbeelding hieronder is een gedeelte van een woordjeslijst Duits te zien. In de tweede afbeelding is het aangepaste werkblad te zien waarin leerlingen de woorden uit de originele lijst zelf in categorieën kunnen plaatsen en daarna kunnen leren. Op deze wijze zijn ze al op een bij hen passende manier bezig geweest met de woordjes waardoor het leren gemakkelijker zal gaan.

Oorspronkelijke woordjeslijst met als opdracht deze uit het hoofd te leren

Aangepast aan een toepassingsgerichte leerstijl
Voorbeeld 3: aardrijkskundeopdrachten voor minder talige leerlingen
Bij de zaakvakken is er vaak veel tekst te lezen. Dat is niet voor alle leerlingen gemakkelijk. Als Nederlands niet je moedertaal is of als je dyslectisch bent, zijn lange teksten lastig. Er gaat al veel energie verloren bij het lezen en begrijpen van de tekst, voordat je aan de hand van een opdracht kunt laten zien of je het begrijpt.
Leerlingen die moeite hebben met lezen zullen zich competenter voelen als ze hulp krijgen om de tekst te analyseren voordat ze de tekst gaan lezen. Een simpele ingreep is om leerlingen een schema te geven waarbij ze enkele begrippen en hun betekenis in moeten vullen en bijvoorbeeld voor- en nadelen op moeten noemen. Hierdoor worden ze direct gericht op het hoofdonderwerp van de tekst en dan is de kans dat ze zich laten belemmeren door de taligheid kleiner. In de onderstaande afbeelding is een voorbeeld te zien van zo’n schema, passend bij een tekst over protectionisme en vrijhandel.

Hulpmiddel bij het doorgronden van een tekst bij aardrijkskunde
Meer motivatie door differentiatie
Door leerlingen meer keuzes en leerlingen die dat nodig hebben al direct een steuntje in de rug te geven, zullen ze een gevoel van autonomie ervaren. Door ze op een passend niveau te laten werken, ervaren ze een gevoel van competentie en door interessante onderwerpen met samenwerkingsmogelijkheden een gevoel van verbondenheid. Volgens Deci en Ryan de ingrediënten om de motivatie te verhogen. En dan is leren uitdagend!