De nieuwste editie van onderwijsblad Van Twaalf tot Achttien is grotendeels gewijd aan leermiddelen. Het nummer laat mooi zien hoe het onderwijs actief op zoek is naar meer regie op leermiddelen en een betere prijs-kwaliteit verhouding. Het bewustzijn dat er iets moet veranderen is groot. Het themanummer laat ook zien dat er fundamenteel iets zal moeten veranderen, wil de leermiddelenmarkt niet in zijn eigen groeven vast blijven lopen. Te beginnen met professionalisering van het keuzeproces.
In het themanummer komen meerdere leraren aan het woord die zelf leermiddelen zijn gaan ontwikkelen, vanuit kennis over leerprocessen en ervaring in de klas. Heel inspirerend vonden we de bijdrage over de methode Formidable!, uitgewerkt door lerares Frans Mijntje van Haaren. Zij merkte dat leerlingen totaal afhaakten bij de methode die ze gebruikten. “Achteraf gezien vind ik dat ik veel te lang heb gedacht: we moeten het nu eenmaal zo doen, want het staat in de methode”. Van Haaren probeert leerlingen weer aan te haken, niet met “leuke” plaatjes en filmpjes, maar door ze serieus te nemen en effectief te laten leren. “Laat de leerlingen eerst zien dat ze al ontzettend veel Franse woorden kennen, zoals troittor en gourmet. Als je meteen Qu’est-ce que c’est op het bord zet, dan is de helft van de klas al afgehaakt”. Ook mooi is dat Van Haaren zelf een lijst van meest voorkomende woorden in het Frans opstelde als basis voor haar methode en die ook fonetisch uitschreef. Dat verlaagt de drempel om het Frans uit te spreken, denkt ze. De methode wordt nu gebruikt door zeven scholen.
Groeven
Wat zien we graag dat leermiddelen meer vanuit kennis over en ervaring met leerprocessen wordt ontwikkeld en wat zou het mooi zijn als er juist op dat gebied meer innovatie zou plaatsvinden. Helaas lijkt het erop dat nieuwe (digitale) technologie meer benut wordt om scholen aan dure licensies te binden, dan om echt goede materialen te ontwikkelen. En ondanks de belofte heeft digitalisering nog niet geleid tot een meer flexibel en aanpasbaar aanbod.
Integendeel. De leermiddelenmarkt lijkt eerder in zijn eigen groeven vast te lopen, dan flexibeler te worden en op te bloeien. Die klacht loopt eigenlijk als een rode draad door alle artikelen in de special heen. Neem leermiddelenontwikkelaar Batenburg, die constateert: “De positie van uitgevers is te makkelijk geworden. Ze weten dat scholen weinig keuze hebben en dan lopen ze niet meer zo hard. De klant komt toch wel”. Er zijn meer voorbeelden: klachten over het licencie-folio (LiFo) Model (“Voor wie is die ontwikkeling eigenlijk in gang gezet?”), over de ondoorzichtigheid wat er met data van leerlingen en docenten gebeurt, de “all you can eat” abonnementen die uitgevers aanbieden.
Vastroestend stelsel
Ontwikkelaars van leermiddelen moeten verstand hebben van leren, maar we lezen ook dat dat niet voldoende is om een plekje te veroveren op de complexe Nederlandse leermiddelenmarkt, waar veel geld te verdienen valt en waarin de overheid soms meer barrières opwerpt, dan het makkelijker maakt om te veranderen.
De special heeft veel aandacht voor open leermateriaal. Met de Impuls Open Leermateriaal wil de rijksoverheid het gebruik van open leermiddelen bevorderen en de samenwerking binnen de onderwijssector stimuleren. De kunst zal dus zijn om dit traject, dat al vele voorouders heeft met initiatieven als Wikiwijs en het onvolprezen VO-content, in te voegen in het bestaande vastroestende stelsel.
Keuzeproces
Het aanbod verandert niet als de vraag niet verandert. Professionalisering van het keuzeproces voor leermiddelen zal dus cruciaal zijn om écht te veranderen. Hier zullen wij ons als CLU de komende jaren volop voor inzetten, met een kwaliteitskader, onderbouwde en praktische criteria voor het beoordelen van leermiddelen en praktische tips bij het inrichten van een systematisch keuzeproces.
Meer informatie over de special ‘Over leermiddelen’
Van Twaalf tot Achttien, ‘Over leermiddelen’, editie januari/februari 2023.
Het CLU droeg bij aan de special met raad en daad en twee uitgebreide artikelen, die je kunt downloaden:
- Hendrianne Wilkens, Van intuïtief naar onderbouwd; Ingrediënten ten behoeve van de leermiddelenkeuze. Met praktische adviezen op basis van ons onderzoek naar keuzeprocessen
- Arno Reints, Leert mijn leerling hier iets van? Meer onderzoek nodig naar het effect van programma’s. Over adaptieve digitale leermiddelen en de noodzaak van een stevig onderzoeksprogramma.