Steeds meer leerlingen lezen leerteksten (zoals een studieboek) digitaal en online. Dit is niet zonder risico’s. Uit onderzoek blijkt dat lezers digitale teksten moeilijker lezen dan papieren teksten. Waar kun je als leraar op letten als je je leerlingen digitaal laat lezen?
Digitale schoolboeken hebben onmiskenbaar veel voordelen in het onderwijs. Je hoeft je boeken niet meer mee te zeulen in zware boekentassen, je kunt ze niet meer ‘vergeten’, je kunt aantekeningen toevoegen en weer weghalen, ze slijten nauwelijks, en ga zo maar door. Op veel scholen lezen leerlingen en studenten de studieboeken dan ook digitaal, als deel van een digitaal pakket waar bijvoorbeeld ook filmpjes of oefeningen deel van uitmaken. Dit geldt in het bijzonder voor het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.
Als scholen de overstap naar een digitaal pakket maken, wordt vaak uit kostenoverwegingen het papieren boek niet meer aangeboden. Dit betekent dat leerlingen en studenten de leerteksten niet meer lezen van papier, maar alleen nog digitaal.
Digitale teksten lezen
Dit is een risico. Uit een recente literatuurstudie van de Kennisrotonde (2023) blijkt dat lezers digitale teksten slechter lezen. Ze onthouden minder van de tekst en begrijpen de tekst minder goed. Dit geldt in het bijzonder voor het begrijpen en onthouden van informatieve teksten, heel relevant voor leerteksten dus.
Het schermeffect is minder sterk bij goede lezers en lezers die het onderwerp van de tekst al goed kennen. Zij kunnen vaak wel uit de voeten met digitale teksten. Maar lezers die minder makkelijk lezen, omdat ze niet zo veel leeservaring hebben of omdat ze het onderwerp van de tekst niet goed kennen, hebben extra moeite om zo’n tekst digitaal te lezen. Dit is nogal een belangrijk gegeven bij leerteksten, want je mag veronderstellen dat lezers (nog) niet veel weten over het onderwerp (daarom krijgen ze er les in).
Omgaan met digitale teksten
Moeten digitale leerteksten dus de school uit? Nee, goed ontworpen digitale teksten kunnen het leesbegrip juist ondersteunen. Maar als je simpelweg de ‘platte’ tekst uit het studieboek op de computer laat lezen (de pdf van het studieboek online), is dat niet bevorderlijk voor het leesbegrip. Wees dus kritisch op digitale leerteksten en wees je bewust van negatieve en positieve kenmerken van digitale teksten. Hieronder geven we zes punten waar je op zou kunnen letten als je een digitale methode gebruikt of een nieuwe methode kiest.
- Leesgemak: complexe teksten zijn lastiger te lezen. Dit geldt op papier, maar sterker als je digitaal leest. Een goed verzorgde tekst levert minder cognitieve belasting op, en is ook digitaal veel makkelijker te lezen. Dit kun je als leraar zelf ook beoordelen: leest de tekst lekker vlot? Is hij goed gestructureerd? In onze MILK-light vind je diverse criteria waar je op kunt letten om de leesbaarheid te beoordelen.
- Multimedia: video en audio kunnen complexe stof verduidelijken en op een andere manier nog een keer uitleggen. Worden multimediamogelijkheden zinvol en ondersteunend gebruikt? Denk aan een video waarin een bepaald handeling wordt voorgedaan, een proces stap voor stap wordt weergegeven, of een plaats of situatie die beschreven staat in het studieboek in beeld wordt gebracht. Of aan een digitaal woordenboek waarin je niet alleen de betekenis van een woord krijgt uitgelegd, maar ook hoort hoe je het woord uitspreekt.
- Hyperlinks: Met hyperlinks kun je makkelijk van de ene naar de andere pagina springen, maar onderzoek laat wel zien dat ‘genetwerkte’ hyperteksten een stuk moeilijker leesbaar zijn dan lineaire hyperteksten met een duidelijke structuur. Let er bij de beoordeling van digitale teksten dus op dat lezers altijd weten waar in het verhaal ze zitten en ook makkelijk de hoofdlijn weer op kunnen pakken.
- Controlevragen: Onderzoekers denken dat lezers slechter digitaal lezen omdat ze hun eigen prestaties overschatten. We zijn misschien gewend om meer scannend te lezen, waardoor we belangrijke informatie missen. Je zou dit wellicht kunnen ondervangen in een digitaal studieboek door regelmatig vragen te stellen over de stof.
- Notities maken: Er zijn aanwijzingen dat digitale lezers oppervlakkiger lezen. Zijn er mogelijkheden om notities te maken bij de tekst of samenvattingen te schrijven? Kun je deze makkelijk delen of omzetten tot aantekeningen? Kun je met meerdere leerlingen in een tekst lezen? Biedt de tekst kortom mogelijkheden om de stof actiever te verwerken?
- Digitale leesvaardigheid: Maak leerlingen ervan bewust dat ze digitale leerteksten wellicht minder goed lezen, en geef ze strategieën waarmee ze leren digitale teksten beter te lezen. Een tekst lezen is wat anders dan een tekst bestuderen!
Ga het gesprek aan met de uitgever
Er zijn heel veel digitale leermiddelen op de markt en de kwaliteit ervan verschilt sterk. Vraag je je af of de digitale teksten die je leerlingen lezen wel geschikt zijn om mee te studeren? Ga het gesprek dan aan met je uitgever! Gebruik de MILK-light om zo’n gesprek goed voorbereid te voeren. En als je meer hulp wilt, kun je ons ook altijd benaderen voor een onafhankelijke screening van leerteksten.
Referenties
Kennisrotonde (2023). Kunnen zwakkere lezers fysieke schoolboeken beter lezen dan digitale middelen? (KR. 1566). Kennisrotonde.