Staat van het onderwijs 2023: leskwaliteit onder de maat

Nieuws

Naar aanleiding van de nieuwste Staat van het Onderwijs heeft de Onderwijsinspectie de leskwaliteit onder de loep genomen. Die is duidelijk onder de maat. Ook ervaren leraren lijken het moeilijk te vinden effectief les te geven. Effectieve leermiddelen kunnen leraren ondersteunen.

De Inspectie van het Onderwijs maakt elk jaar de staat van ons onderwijs op. Afgelopen maand vond de presentatie plaats van de Staat van het Onderwijs 2023 en daarin constateert de Inspectie dat de resultaten van leerlingen net als eerdere jaren weer achteruit zijn gegaan. We kenden deze trend al uit eerder onderzoek van de Inspectie en uit internationaal vergelijkende onderzoeken als TIMMS, PISA en PIRLS.

Dit jaar zoomde de Inspectie in op de leskwaliteit in Nederland. Want die daling van de resultaten moet toch ergens vandaan komen? De Inspectie ontwikkelde een Monitor aan de hand waarvan de leskwaliteit bepaald kan worden. De 25 onderdelen uit de Monitor betreffen aspecten van leskwaliteit waarvan wetenschappelijk bewezen is dat ze effectief zijn. Op zo’n 500 scholen hebben inspecteurs lessen geobserveerd op het gebied van lesklimaat, klassenmanagement, instructie, afstemming en zelfregulerend leren. Hannah Bijlsma analyseerde voor de Onderwijsinspectie vervolgens de observatiegegevens en de conclusies zijn eigenlijk best ontluisterend.

Leskwaliteit onder de maat

Voor wat betreft lesklimaat en klassenmanagement laten de leraren vaak nog wel (overtuigend) effectieve aspecten zien van lesgeven. In de meeste klassen is bijvoorbeeld wel sprake van een veilige sfeer en bepaalt de leraar wat er gebeurt (beiden ongeveer de helft van de lessen overtuigend gezien). Maar op aspecten die te maken hebben met instructie, afstemming (differentiatie) en zelfregulerend leren zagen de observators maar weinig overtuigend dat leraren die toepassen in de lessen. Zo zagen zelden dat leraren leerlingen laten nadenken over hoe leerlingen de lesstof beter kunnen leren of begrijpen.

De observators zagen het minst (zie afbeelding):

  • Leerlingen laten nadenken over wat ze nog niet begrijpen
  • Leerlingen laten nadenken hoe ze de lesstof beter kunnen leren
  • Denkvragen stellen
  • Het geven van effectieve feedback
  • Moeilijkere opdrachten als leerlingen de lesstof al begrijpen
  • Uitleg afstemmen op verschillen tussen leerlingen
  • Het nut van de lesstof uitleggen
  • Activeren van voorkennis
  • Lesdoel uitleggen
  • Oplossingsstrategieën aanbieden
  • Les samenvatten
  • Lesstof duidelijk uitleggen

Als we deze lijst overzien, kunnen we niet anders dan concluderen dat de kwaliteiten van veel docenten om effectief les te geven onder de maat zijn.

Figuur 1: Mate waarin onderdelen van leskwaliteit zijn geobserveerd door inspecteurs. Figuur overgenomen van de VO deelrapportage, pagina 91 .

Al eerder constateerden we dat het bij veel leraren aan voldoende kennis ontbreekt over hoe leerprocessen bij leerlingen verlopen en hoe die positief te beïnvloeden zijn (zie onderzoek PO-raad). Dat dit voor beginnende leraren geldt, is wel te begrijpen. Zij geven ook aan dat ze zich wel voldoende toegerust achten op het herkennen wat leerlingen nodig hebben, maar het moeilijk vinden om de leerlingen vervolgens daadwerkelijk te ondersteunen. Maar als we bovenstaande lijst overzien, veronderstellen we dat hun ervaren collega’s het vermoedelijk ook niet allemaal weten.

Effectieve leermiddelen helpen

Oorzaken hiervoor kunnen velerlei zijn. Het ligt voor de hand naar de kwaliteit van de lerarenopleidingen te wijzen. Ook het lerarentekort en de werkdruk worden veelvuldig genoemd. De kwaliteit van de gebruikte leermiddelen dient zeker ook in ogenschouw genomen te worden. Want effectieve leermiddelen zouden een hoop zouden kunnen goedmaken!

De kwaliteit van leermiddelen is lang buiten beschouwing gelaten. We merken dat de aandacht daarvoor momenteel echter groeiende is. Het recente IOB-rapport, gevolgd door de Kamerbrief van Dennis Wiersma en zeker ook het Impulsproject Open Leermateriaal (IOL) getuigen daarvan. Nu maar hopen dat straks ook de kwaliteit van het lesmateriaal onderdeel wordt van de jaarlijkse Staat van het Onderwijs!

Bronnen